Sürdürülebilir yaşam döngüleri ile, doğadan aldıklarımızı kullanılamaz halde doğaya geri vermek yerine, yeniden işlevsel olabilecek şekilde dönüştürmeyi amaçlayan “sıfır atık” kavramını günümüzde sık sık duymaktayız. Hızlı üretim ve tüketim alışkanlıklarının getirdiği kullan-at kolaylığı olumsuz sonuçlar doğursa da, giderek büyüyen sıfır atık hareketleri sayesinde bu konuda yeni çözüm yolları geliştirilmektedir. Peki, sık sık duyduğumuz “sıfır atık” kavramı ne anlama gelmektedir? “Sıfır Atık” fikri temel olarak, 3R de denilen (reduce, reuse, recycle) tüketimi azaltma, yeniden kullanma ve geri dönüştürme pratiklerinin uygulanmasıdır. Ayrıca, reddetme ve kompost yapma da zaman zaman ek olarak 3R ile birlikte kullanılmaktadır. Sıfır atık ile maliyetli geri dönüşüm yöntemleri uygulanmadan önce, çözüm önceki adımlarda sağlanmaya çalışılmaktadır. Bu sayede, doğaya ve insan hayatına faydalı alışkanlıklar geliştirilirken, enerji verimliliği ve üretim maliyetlerinin azaltılması sağlanabilecektir. Sıfır atık anlamında dünya çapında atılmış en büyük adımlardan biri, plastik market poşetlerinin kullanımının yasaklanması olmuştur. İlk olarak, 2002 yılında Bangladeş’te gerçekleştirilen bu yasak günümüzde pek çok ülkede de uygulanmaktadır. Sıfır atık hareketinin yaygınlaşabilmesi ve geri dönüşümün radikal olarak sağlanabilmesi için, politikalar bazında daha büyük adımlar gerektirmekteyken, acaba bu konuda bireysel olarak yapabileceklerimiz nelerdir?
Sıfır atık için bireysel olarak harekete geçerken, ilk adım olan tüketimi azaltma ile başlayabilmek için, tüketim alışkanlıkları gözden geçirilebilir. Örneğin günlük hayatta sıkça kullanılan ve geri dönüşümü mümkün olmayan plastik pipet, çatal, kaşık, tek kullanımlık bardaklar, su şişeleri, streç filmler ve diş fırçaları gibi temel ihtiyaçlarımızı karşılamada kullandığımız ürünler sürdürülebilir alternatifleriyle değiştirmek mümkündür. Bez torba ve fileler, bambu diş fırçaları, uzun süre kullanılabilen termos ve mataralar ve balmumu, “çam ağacı reçinesi ve hindistan cevizi yağının kumaşlara emdirilmesi yoluyla elde edilen” yiyecek saklama kumaşı, geri dönüştürülemeyen atıklar yerine geçebilecek alternatifler sunmaktadır.
Kaynak: Mumo Wrap
İkinci adım olan, “yeniden kullanma” ise sebep olunan bireysel atıkların azaltılmasında önemli rol oynamaktadır. Yeniden kullanma, bir eşyayı çöp olmaktan kurtarmak amacıyla döngüsel ekonomi yoluyla kaynak kullanımını ve atık üretimini en aza indirmeyi hedefler. Yeniyi tüketmek ve eskiyi çöpe atmak yerine, var olanı tamir ederek ürünün kullanım ömrünü uzatmayı amaçlayan bu fikir aynı zamanda ürüne yeni bir işlev kazandırarak başka şekilde kullanmayı da içerir. Bu adım profesyonel anlamda çeşitli sektörlerde de pek çok destekçi bulmaktadır. Özellikle, çok miktarda kaynak tüketimine ve atık üretimine sebep olan moda sektöründe sıkça rastlanan kampanyalar ile desteklenmektedir.
Kaynak: H&M
Sıfır atık hareketinin önerdiği son adım olan “geri dönüşüm” için yapılabileceklerden biri bireysel atık yönetimini uygulamaktır. Farklı türdeki atıkların birbirinden ayrılması ile başlanabilecek bu adımda kompost yapımı önemli bir yer tutmaktadır. Toprak verimliliği, yeni yetişen gıdaların besin değerlerinin artması, gıda artıklarının çöpe atılmak yerine gübre olarak yaşam döngüsüne katkı sağlaması gibi birçok faydası bulunan kompost yapımı, bitkisel ve hayvansal atıkların organik gübreye dönüştürülmesi sürecidir. Kompost yapımı için gerekenler Permakültür Araştırma Enstitüsü tarafından belirtildiği gibi “azot, karbon, hava ve su”dur. Karbon kuru, sarı, kararmış bitkiler ile kağıt ve kartondan elde edilebilirken; azot ise mutfağımızdan çıkan organik yemek artıkları olarak belirtilmektedir. Bu maddelerin karıştırılmasıyla elde edilen yığınlar bekletilerek uygun nem ve havalandırma koşulları ile komposta dönüştürülmektedir. Ayrıca, kompost yapımı ve süreç boyunca oluşabilecek soruların cevapları için sayfayı ziyaret edebilirsiniz. Evde kompost yapımını kolaylaştırmak amacıyla pek çok proje gerçekleştirilmiştir. Bunlardan biri de tasarımcı, Ferdinand Fraulob tarafından geliştirilen “Activaterre” isimli kompost kutusudur. Tasarımcı, bu projesiyle şehirdeki geri dönüşüme katkı sağlamayı hedeflerken, kompostun boşaltılması aşamasında da kullanıcıya kolaylık sağlama ve içeride oluşan canlılara zarar vermeme amacını taşımaktadır.
Kaynak: Activaterre
Sıfır atık ile daha sürdürülebilir çözümler anlamında, tasarım alanı daha pek çok proje sunmaktadır, Bunlar, geri dönüştürülmüş plastiklerin kullanılması ile tasarlanan ürünler kadar, sıfır atık ambalajlar ve ürünler sayesinde de kaynakların korunması, var olan atıkların da doğaya ve insana zarar vermeden dönüştürülmesi gibi örnekleri de içermektedir. Bu yöntemler ile geliştirilen çeşitli proje örneklerini yazının devamında bulabilirsiniz.
“Four Brothers”
Güney Koreli tasarımcı, Seungji Mun’un tasarlamış olduğu “Four Brothers” ismini verdiği 4 adet sandalyeden oluşan ürün ailesi, piyasada bulunan ahşap levhanın ölçüleri göz önünde bulundurularak, levhanın hepsi 4 adet sandalyenin parçaları olarak kullanılacak şekilde tasarlanmıştır. 4 farklı model sayesinde, tüketicinin zevkleri ve ihtiyacı doğrultusunda edinebileceği sandalyeler ile, uzun süreli kullanılabilecek tasarımlar ortaya koyduklarını belirtmiştir.
Tasarımcının, “Four Brothers”a ek olarak bir de benzer düşünceyle tasarlanmış “Economical Chair” isimli ürünü bulunmaktadır.
Kaynak: Munseungji
Bionicraft tarafından tasarlanan ve %100 organik fiber materyal ile üretilen Alphapot ile, besin artıkları dönüştürülerek yeni bitkilerin büyüyebileceği alan sağlarken, aynı zamanda toprağa gömüldüğünde de çözünebilmektedir.
Kaynak: Bionicraft
2018 yılında, Fabian Engel ve Simon Oschwald tarafından mezuniyet projesi olarak geliştirilen bu proje, geri dönüştürülmüş plastikler kullanılarak düşük maliyetli protez üretimini olanaklı kılmaktadır. Kenya ve Uganda’da uygulanmaya başlayan proje, basit üretim teknikleri ile geri dönüşüm gerçekleştirirken, gelişmekte olan ülkeler için de düşük maliyetli protez ihtiyacını karşılaması sebebiyle de tasarım yoluyla bu alana katkı sağlamaktadır.
“Huskee Cup” ise kahve kabuklarından üretilmiş tamamen geri dönüştürebilir kahve bardağıdır. Hem kafelerde hem de evlerde kullanılmak üzere farklı boylarda tasarlanmıştır. Üstelik yalnızca İngiltere’de her yıl 2.5 milyon kahve bardağının atık haline geldiği düşünülürse bu şık bardaklar, oldukça iyi bir çözüm sunmaktadır.
2018 yılında, Fin Kültür Endüstrisi tarafından gerçekleştirilen Zero Waste Bistro projesi, NYCxDesign’da geçici olarak sunulan sıfır atık bir restaurant konseptidir. İçerisindeki ikonik İskandinav mobilyaların tamamen geri dönüştürülmüş ürünler ile üretildiği bu restaurantta ayrıca tüm yiyecek ve içecekler de sıfır atık içermektedir. Tasarımcı Linda Bergroth bu proje ile, Frame Awards’ta sürdürülebilirlik ödülünün de sahibi olmuştur.
Geri dönüşüm konusunda tasarım alanı da pek çok örnek sunmaktayken, son olarak belirtilebilir ki; paketli ve tek kullanımlık ürünleri tüketmeyerek, bir eşyayı çöpe atmadan önce tamir ya da takas etmeyi ve başka bir amaçla yeniden kullanıma sokmayı düşünerek, çıkarılan az miktardaki çöpü ayrıştırarak ve organik atıkları doğal gübreye dönüştürerek büyük bir fark yaratılabilmektedir.
Kaynaklar
